Viết tổng quan lý thuyết và quản lý tài liệu với Endnote X6

Tổng quan tài liệu là một công việc hết sức quan trọng và cần thiết đối với bất kỳ một công trình nghiên cứu nào. Các đề tài nghiên cứu như niên luận, khóa luận, luận văn ... bắt buộc có phần tổng quan tài liệu. Phần này đưa ra bức tranh khái quát các cơ sở lý luận, các kết quả nghiên cứu đã được công bố liên quan đến đề tài đang thực hiện. Thông qua tổng quan tài liệu, người nghiên cứu có thể lựa chọn chủ đề, kiểm tra các nguồn lực sẵn có, xác định mục tiêu nghiên cứu và xây dựng những giả thuyết cho đề tài nghiên cứu của mình.

1. Khái niệm

Tổng quan tài liệu (literature reviews) là một bài viết tổng hợp những hiểu biết chuyên sâu về một chủ đề bằng việc xem xét, đánh giá các tài liệu và công trình nghiên cứu liên quan. Viết tổng quan tài liệu có thể có nhiều mục đích khác nhau, có thể là:

• Trình bày một lí thuyết và những nghiên cứu thực nghiệm;
• Trình bày một vấn đề và những giải pháp thực nghiệm;
• Tổng hợp những điểm chung giữa các nghiên cứu đã được thực hiện;
• Hệ thống lại các nghiên cứu trước và gợi ý cho nghiên cứu tiếp theo;

2. Tổng hợp tài liệu

Tổng hợp tài liệu là một bước rất quan trọng trong việc viết tổng quan lý thuyết. Có những đề tài xuất phát từ những ý tưởng mới, sau đó mới thu thập tài liệu, triển khai thực hiện. Và cũng có thể có đề tài diễn ra theo hướng ngược lại, sau khi đã tích luỹ một lượng thông tin, tài liệu đủ lớn để có cái nhìn tổng quát và sâu sắc làm nảy sinh ý tưởng về đề tài nghiên cứu. Quá trình tổng hợp tài liệu thông thường được tiến hành thông qua các bước sau:

2.1. Xác định chủ đề: 

Chủ đề quan tâm chính là nội dung đề cập xuyên suốt đề tài, thường được thể hiện ở tên của đề tài nghiên cứu.

2.2. Lựa chọn tài liệu: 

Một số tiêu chí về lựa chọn tài liệu tham khảo như: (i) tầm tham khảo đủ rộng để bao quát phạm vi của đề tài; (ii) mức độ tham khảo đủ sâu, tương ứng với yêu cầu của cấp độ nghiên cứu; (iii) thông tin tương đối cập nhật để đánh giá vấn đề khách quan, kịp thời, không bị lạc hậu với dòng thông tin chuyên ngành; (iv) thông tin chọn lọc có độ tin cậy phù hợp với một đề tài khoa học.

2.3. Thu thập tài liệu

Tài liệu có thể thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau, ví dụ: các tạp chí khoa học, báo cáo nghiên cứu đã đăng trên các tạp chí, các cơ sở dữ liệu (Medline, CD, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ, internet…). Đọc lướt qua các tài liệu để nắm được ý từ những nguồn tài liệu sau:

• Các tổng quan được tìm thấy trong sách giáo khoa, các tổng hợp các tóm tắt (handbook);
• Các tạp chí với các nghiên cứu gần nhất về chủ đề và lùi dần theo thời gian. Lần theo sách tham khảo ở cuối các bài báo để khảo sát rộng hơn các nghiên cứu;
• Các sách tham khảo chuyên đề;
• Các bài viết dự hội thảo về chủ đề;
• Các tóm tắt của các luận văn, luận án hiện có ở các trường đại học.

2.4. Lưu giữ và sắp xếp:

Thực hiện lưu giữ và sắp xếp những tài liệu phù hợp với tiêu chuẩn đề ra tùy theo mục đích sử dụng (ví dụ sắp xếp theo chủ đề chính, phương pháp,…)

Câu hỏi đặt ra là tài liệu tham khảo là đủ? Mấu chốt vấn đề là nên chọn ra số ít tài liệu tham khảo cần thiết trong số đã có. Thực tế, là tìm cách bỏ đi một số lượng lớn tài liệu tham khảo cho đến khi đạt được số ít mong muốn. Hiệu quả của quá trình này phụ thuộc vào kinh nghiệm của người thực hiện, cách đưa ra các tiêu chuẩn lọc tìm, cách thiết kế lọc, chọn từ khóa, đọc lướt tài liệu… Nhà nghiên cứu cần cân nhắc số lượng tài liệu tham khảo phù hợp với qui mô, cấp độ đề tài, từ đó có tiêu chuẩn chiến lược lựa chọn tài liệu tham khảo cụ thể. Một số loại công trình nghiên cứu thường có số lượng tài liệu tham khảo như sau: bài tổng quan có từ 200 - 1000; luận án tiến sĩ có từ 150 – dưới 300; luận án BSCK II có từ 150 – 250; luận văn thạc sĩ có từ 100 – 150; khóa luận BSCK I có khoảng 70 -100; khóa luận tốt nghiệp Bác sĩ có từ 30 – 60; bài báo, đề tài cấp cơ sở có từ 5 – 15. Nên sử dụng EndNote để quản lý tài liệu, bổ sung ghi chú những thông tin như:

• Mục tiêu của nghiên cứu;
• Thông tin về mẫu, tổng thể và người tham gia;
• Phương pháp (mô hình) nghiên cứu;
• Các kết quả chính;
• Hạn chế, đề xuất của nghiên cứu.

3. Viết

3.1 Viết

• Thời gian để xây dựng tổng quan tài liệu rất dài, chiếm khoảng 30% thời gian thực hiện nghiên cứu. Tác giả phải tìm đọc, sàng lọc và xử lý nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Vì vậy phải thiết kế nội dung của phần tổng quan tài liệu theo hướng phù hợp với qui mô, cấp độ và nội dung của công trình nghiên cứu.
• Cần xây dựng trước các đề mục cho chương tổng quan tài liệu. Dựa trên mục tiêu đề ra, tổng quan được trình bày theo chủ đề, chia ra nhiều chủ đề nhỏ, sắp xếp theo trình tự lôgic và có mối liên hệ với nhau. Tác giả cần bám sát mục tiêu đã đề ra và cần làm rõ cơ sở lý luận của nghiên cứu (cơ sở lý thuyết). Các kết luận và khuyến nghị phải căn cứ trên những kết quả thu được, có phân tích thông tin, có đối chiếu với mục tiêu đã vạch ra.
• Tổng quan tài liệu cần trình bày khái quát hiện trạng của vấn đề nghiên cứu qua thông tin thông báo của các tác giả trong và ngoài nước có liên quan. Việc trình bày này hoàn toàn không phải chỉ đơn thuần là liệt kê, điểm tài liệu theo một trình tự nào đó, mà cần phải phân tích, đánh giá, so sánh, tổng hợp những tài liệu này trong mối liên hệ với nghiên cứu dự định tiến hành. Tác giả cần đưa ra những nhận xét bình luận của bản thân đối với những thông tin thu thập được, có thể đưa ra những quan điểm đối lập. Phân tích phương pháp luận và giá trị của các kết quả thu được trong các công trình khác nhau được sử dụng trong bài. 
• Trình bày tóm tắt trong những đoạn cuối của bài tổng quan những số liệu và kết quả có giá trị nhất và gợi ý những hướng nghiên cứu cho các công trình trong tương lai. Xem xét cụ thể các hướng nghiên cứu nào, vấn đề đặc trưng của mỗi hướng là gì, các kết quả đã đạt được, đánh giá ưu điểm, khuyết điểm của các hướng nghiên cứu đó. Ví dụ: Một chuyên đề nghiên cứu về một phương pháp chẩn đoán mới thì trong phần tổng quan phải nêu được các phương pháp chẩn đoán đã tồn tại, ưu nhược điểm cơ bản của từng phương pháp, phương pháp dự kiến nghiên cứu đã được áp dụng ở đâu chưa kết quả như thế nào? Vạch rõ vấn đề đã được nghiên cứu đến đâu, những gì còn chưa được xem xét, còn bỏ ngỏ, nếu có thể thì chỉ ra nguyên nhân của hiện trạng vấn đề. Chẳng hạn cũng về phương pháp nghiên cứu thì đã được áp dụng ở trong nước chưa, những khó khăn khi áp dụng, những hạn chế cần khắc phục... Phải nêu quan điểm riêng của mình về vấn đề được xem xét (có thể tán thành, theo quan điểm của tác giả này hay tác giả khác để tiếp tục giải quyết vấn đề được chọn nghiên cứu, đưa ra cách tiếp cận, giải quyết vấn đề hoàn toàn khác, hay khác một phần...).

3.2 Đọc lại

Trong bước này, tác giả có thể phải đọc lại những tài liệu đã đọc hoặc đọc thêm những tài liệu liên quan để có thêm thông tin hoặc làm rõ thêm thông tin quan trọng. Viết tổng quan tài liệu không phải là công việc chỉ làm một lần hay chỉ là quá trình một chiều, mà được lặp đi lặp lại nhiều lần, với nhiều mức độ và mục đích khác nhau. Khi mới bắt đầu  giúp lựa chọn đề tài, đánh giá phạm vi các nguồn tài nguyên hỗ trợ, đặt vấn đề nghiên cứu. Khi đang nghiên cứu giúp củng cố các luận cứ, luận chứng, bổ sung các đánh giá phê bình khoa học. Khi kết thúc nghiên cứu giúp tạo hình mẫu, tiêu chuẩn để soạn thảo và trình bày kết quả nghiên cứu.

Nguồn: TS. Hoàng Hà (Đại học Y Thái Nguyên)

https://writingcenter.unc.edu/handouts/literature-reviews/